Edukacja, kultura
Edukacja, kultura
W sierpniu 2004r. w wieku szkolnym było 80 dzieci. W szkołach podstawowych uczyło się 64 uczniów. Najwięcej uczniów romskich uczęszczało do SP 2, 18, 1 i 4 (odpowiednio: 18, 13, 10 i 6 uczniów). W pozostałych szkołach podstawowych (SP 6, 7, 9, 10, 19 i 20) uczyło się od 1 do 4 uczniów, 4 w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym i 1 w Pogotowiu Opiekuńczym. W gimnazjum (nr 3, 4 i 11) uczyło się 13 uczniów (w tym 1 w Pogotowiu Opiekuńczym, a 2 w Specjalnym Ośrodku). Do szkoły zawodowej uczęszczało 3 uczniów. Na tym tle za wydarzenie o dużym znaczeniu dla przyszłości lokalnej społeczności romskiej należy uznać fakt, iż w 2004r. dyplom ukończenia Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Legnicy otrzymała osoba z niej się wywodząca. Inna w tym samym czasie ukończyła college w Niemczech.
Frekwencja uczniów romskich była niska. W trakcie nauki bardzo szybko dostrzec można brak wstępnego przygotowania, jakie daje edukacja przedszkolna. Cyganie w zasadzie nie posyłali dzieci do przedszkola, w wielu przypadkach nie miały one również ukończonej „klasy zerowej”. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy był brak pieniędzy na pokrycie kosztów edukacji przedszkolnej. Z tego samego powodu wiele ubogich rodzin nie stać było na kupno podręczników i przyborów szkolnych. Nauce nie sprzyjała także sytuacja domowa oraz odmienny od szkolnego świat wartości i wzorów przekazywany w rodzinie. W ani jednym odwiedzanym domu nie dostrzegłem miejsca dla odrabiania lekcji. W pracy pozaszkolnej uczeń nie może też liczyć na pomoc rodziców, słabo wykształconych (najczęściej szkoła podstawowa lub tylko kilka klas), zajętych swoimi sprawami i codziennym zdobywaniem środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb rodziny.
Wszystkie te okoliczności mają istotny wpływ na postępy edukacyjne ucznia romskiego, jego stosunek do przekazywanych wiadomości, relacje z rówieśnikami, adaptację w szkołach. Stosunkowo częściej niż dzieci polskie mają one trudności w nauce i relacjach rówieśniczych. Według opinii legnickiego pedagoga szkolnego „dziecko z rodziny romskiej bardzo często już na etapie edukacji wczesnoszkolnej spotyka się z porażką i niepowodzeniem szkolnym. Dwukulturowe i dwujęzyczne, z przewagą kultury familijnej, z niezrozumieniem wielu pojęć w języku polskim, rzadko znajduje pomoc w rodzinie, a często też w szkole, ze strony nauczycieli nie otrzymuje pomocy w adaptacji do środowiska edukacyjnego”.32 Formą ucieczki przed kolejnymi niepowodzeniami szkolnymi jest absencja i agresja w stosunku do innych uczniów, a nawet nauczycieli. Uczniowie ci potrzebują wielokierunkowej pomocy, a szkoły i nauczyciele wsparcia metodycznego w edukacji wielokulturowej oraz pomocy środowiska cygańskiego i samorządu.
Naprzeciw tym potrzebom wychodzi Program rządowy. Wszystkie dzieci w wieku przedszkolnym, praktycznie nawet po ukończeniu dwóch lat, których rodzice wyrażą zgodę, będą miały możliwość uczęszczania do przedszkola. Dotacja celowa pozwoli w pełni pokryć koszty z tym związane. W końcu sierpnia na liście dzieci romskich zapisanych do przedszkola było 19 nazwisk, w tym 11 sześciolatków. Edukacja przedszkolna ułatwi tym dzieciom dostosowanie się w przyszłości do wymogów szkoły.
Dzieci, które mają (będą miały) trudności z nauką, otrzymają w szerszym zakresie pomoc indywidualną w ramach specjalnie dla nich organizowanych zajęć wyrównawczych. Prowadzić je będą wybrani i przeszkoleni nauczyciele, którzy otrzymali status „nauczyciela wspomagającego edukację romską”. Ponadto ich zadaniem będzie sprawowanie bieżącego nadzoru nad postępami dzieci w nauce, pomaganie w odrabianiu lekcji, wspieranie emocjonalne, pomoc i mediacja w sytuacjach trudnych, dbałość o stan wyposażenia uczniów w pomoce szkolne, utrzymywanie stałego kontaktu z rodziną, przekazywanie uczniom (nie–Romom) oraz nauczycielom wiedzy na temat historii, sytuacji i kultury Romów. W roku 2004 taki status otrzymało w Legnicy 4 nauczycieli ze szkół podstawowych z największą ilością uczniów romskich.
Pracę nauczyciela wspomagającego wspierać będą „asystenci edukacji romskiej”. W Legnicy do tej roli wytypowano dwie osoby ze społeczności cygańskiej, zarekomendowane przez to środowisko do pracy w szkole. Do nich głównie będzie należało utrzymywanie stałych kontaktów z rodzinami uczniów i wzbudzanie zainteresowania wśród nauczycieli problematyką romską. Do pomocy w nauce uczniom romskim włączył się wolontariat - uczniowie klas starszych liceów i studenci Wyższej Szkoły Menedżerskiej w Legnicy (Instytut Pedagogiki).
Proces edukacyjny w szkole wsparty został działaniami prezentującymi kulturę i tradycję romską. W okresie od 1998r. do 2004r. miały miejsce w Legnicy liczne inicjatywy, których celem było pokazanie lokalnej społeczności kultury i obyczajów żyjących w mieście mniejszości narodowych i etnicznych. W 1999r. Romowie mieli możliwość zaprezentowania się w Łemkowskim Centrum Inicjatyw Kulturalnych i Naukowych w Legnicy podczas imprez towarzyszących konferencji naukowej „Edukacja wielokulturowa – Cyganie polscy”, zorganizowanej przez Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Legnicy. Brali także udział w „Wigilii Narodów”, organizowanej systematycznie od kilku lat przez Stowarzyszenie Kobiety Europy. Jednocześnie realizowany był w czterech legnickich podstawówkach (SP 1, 2, 10 i 18) program „Edukacja wielokulturowa – Cyganie polscy”.
Grupy dzieci romskich kilkakrotnie brały udział w festiwalu zespołów cygańskich Romane Dyvesa w Gorzowie Wielkopolskim. Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Legnicy w 2004r. (podobnie jak w roku poprzednim) w czasie festiwalu gorzowskiego zorganizowało Letnią Szkołę Romską. Wzięło w niej udział 18 uczniów z rodzin romskich oraz 4 dorosłych przedstawicieli społeczności romskiej z Legnicy. Podczas 8 dniowego pobytu w Gorzowie uczestnicy szkoły spotykali się z twórcami kultury cygańskiej, brali udział w koncertach, słuchali wykładów o historii i tradycji Romów.33 Z myślą o podtrzymywaniu romskiej tożsamości, w połowie 2004r. rozpoczęto prace nad utworzeniem cygańskiego zespołu muzycznego. Na apel Legnickiego Centrum Kultury zgłosiło się kilkanaście osób ze środowiska legnickich Cyganów (grających na różnych instrumentach, śpiewających, tańczących) zainteresowanych tą inicjatywą. Upowszechnianiu kultury i tradycji romskiej sprzyjać będzie także idea tworzenia zbiorów podstawowej literatury cyganologicznej w każdej legnickiej bibliotece. Wszystkie te działania powinny w efekcie doprowadzić z jednej strony, do zmiany sposobu postrzegania i wizerunku społeczności romskiej (kształtowanego przez negatywne stereotypy), z drugiej zaś strony do powstrzymania procesu dziedziczenia braku wykształcenia i biedy przez następne pokolenia legnickich Cyganów.
32 K. WIERCIŃSKA, Romowie XXI wieku – edukacja dla tożsamości. W: Romowie. Co każdy nauczyciel wiedzieć powinien.
33 Autorką projektu „Edukacja wielokulturowa – Cyganie polscy” oraz Letniej Szkoły Romskiej jest wieloletni pedagog Krystyna WIERCIŃSKA, prezes TPN w Legnicy, członek Stowarzyszenia Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej, autorka wielu publikacji poświęconych Romom. Prowadzone przez nią działania w ramach TPN w latach 1998-2004 były finansowo wspierane przez Fundację Batorego. Tematyka romska była także obecna w programach sesji naukowych, spotkań, wieczorów integracyjnych towarzyszących kolejnym edycjom organizowanego w Legnicy Festiwalu Mniejszości Narodowych i Etnicznych „Europa bez granic”, a potem „Pod Kyczerą”.
